Kültigin

Göktürklerin Kutlug devri kumandanlarından, Bilge Kağan’ın kardeşi. Babası, Göktürklerde millî şuuru uyandırarak, İkinci Hakanlık devrinin kurucusu İlteriş Kutlug Kağan, annesi İl-Bilge Hatun idi. Babası Kutlug Kağan 692 senesinde vefât ettiğinde, yedi yaşındaydı. Ağabeyi Bilge ile amcası Kapağan Kağan’ın yanında büyüyüp, yetişti. Atabegi, büyük edip ve prens Yollug Tegin idi. Onun terbiyesinde yetişip, Türk töresini, devlet idaresini ve lüzumlu adap ve erkânı öğrendi. Küçük yaşından itibaren Bilge ile beraber amcası Kapağan Kağan’ın yanında akınlara, seferlere katılmaya başladı.

702 senesinde devlet hizmetine girdiğinde, on altı yaşında idi. Amcası Kapağan Kağan ile Maveraünnehir’deki Suğdakiler üzerine yapılan sefere katıldı. Muvaffakiyetle dönüldü. 706 senesinde, elli bin kişilik Çin ordusunun imha edilmesinde çok büyük hizmeti geçti. Piyade kuvvetleriyle hücuma geçerek Çin kumandanını esir etti. Esir Çin kumandanını Kağan’a gönderdi. 707 senesinde, Çinliler ile yapılan muharebede, üç at değiştirecek kadar çetin mücadelelere katıldı. Yaralanmasına rağmen muharebeye devam etti. Çinli askerlerin attığı 100’den fazla oktan kurtulmayı başararak, bu savaşın kazanılmasında büyük payı olduğu abidelerde yazılıdır. Bu muharebede Çin ordusu yok edildi. Çinlilerin teşvik ettiği isyanların bastırılmasında mühim hizmetlerde bulundu.

Kültigin, 26 yaşında iken Göktürk Devleti’ne başkaldıran Kırgızlara karşı düzenlenen sefere de katıldı. Sanga Dağı’nın eteklerinde 710 yılında yapılan savaşta, Kültigin’in savaşçılığı Çinlilerin de dikkatini çekti ve Çin kaynaklarında onu ‘Yenilmez Savaşçı’ olarak gösterdiler.

Kapağan Kağan’ın 716 senesinde vefatıyla, ağabeyi Bilge’nin kağanlığa geçmesine çalıştı ve muvaffak oldu. Kendisi cesaret ve muharipliği ile meşhûr olduğundan, ordu kumandanı ve doğu bölgesi şadlığına getirildi. İç isyanların ve taht kavgalarının bastırılmasında vazife aldı. Asileri mağlup ederek, Türklerin birlik ve beraberliğini sağladı. 731 tarihinde Moga Kurgan’daki karargâhında öldü. Onun ölümü, başta Bilge Kağan olmak üzere Türk milletini mateme boğdu.

Kültigin adına abidevi bir eser yapıldı. Orhun Nehri sahilinde Orhun Âbideleri veya Türük Bengü Taşları da denilen eser, Türk yani Orhun Alfabesiyle yazıldı. Âbide, Yollug Tegin tarafından yazılıp, 21 Kasım 731’de Orhun Nehri sahiline dikildi. Âbide’de; Alpliği, cesareti, savaşçılığı, kumandanlığı ve Türk Milleti’ne hizmeti, edebî bir lisanla anlatılır. Kültigin Abidesi, Göktürk Tarihi, kültürü, Türk dili ve edebiyatı yönünden emsalsiz bir eserdir. Âbide’nin metni Türkçe yazılmış, ayrıca Çince tercümesine yer verilmiştir.

Kültigin Büstü